97 yıl önce Türkiye ile Yunanistan arasında gerçekleşen ve bir buçuk milyondan fazla
insanı etkileyen Zorunlu Nüfus Mübadelesi Sözleşmesinin üzerinden tam 97 yıl geçti.
Mübadele ile tüm geçmişini geride bırakarak doğup büyüdüğü toprakları terk etmek
zorunda kalanların hikayeleri Nilüfer Belediyesi ile Rotary 2440 Bölge Federasyonu,
Bursa Lozan Mübadilleri Kültür ve Dayanışma Derneği, Lozan Mübadilleri Vakfı
Mudanya Temsilciliği ve Etnomüzikoloji Derneği iş birliğiyle düzenlenen “Türkiye ve
Yunanistan’dan yaklaşımlar Mübadele Söyleşileri”nde konuşuldu.
Söyleşiye Milli Savunma ve Milli Eğitim eski Bakanı Turhan Tayan, Nilüfer Belediye
Başkanı Turgay Erdem, Rotary 2440 Bölge Federasyonu Mübadiller Komite Başkanı
Serdar Dürüst, akademisyenler, mübadeleyi yaşayanların çocukları ile torunları katıldı.
Söyleşi öncesinde Etnomüzikoloji Derneği’nden Özlem Doğuş Varlı ile Ersen Varlı mini
bir konser verdi. Sanatçılar, hem Türkiye’den hem de Yunanistan’dan seslendirdikleri
eserlerle katılımcılara duygu dolu anlar yaşattılar.
Erdem: Geçmişimiz kimliğimizi belirliyor
Etkinliğin açılış konuşmasını yapan Nilüfer Belediye Başkanı Turgay Erdem, mübadele
ile Anadolu’da yaşayan bir milyondan fazla Rum-Ortodoks ile Yunanistan’da yaşayan
500 bin civarındaki Türk-Müslümanın doğdukları toprakları terk etmek zorunda
kaldıklarını söyledi.
Erdem şöyle devam etti: “Bu süreç suyun iki yanı için de aynı zamanda mağdur edilmiş
sivilleri ve trajediyle dolu insan hikayelerini ortaya çıkardı. İnsanlar, doğdukları
toprakları terk edip esas anavatanları olduğu söylenen topraklarda yeni yaşamlarını
kurma mücadelesiyle baş başa kaldılar. Bugün Rumeli’den göç etmiş Türkler için
Rumeli’deki şehirler ne anlam ifade ediyorsa, ‘Küçük Asya’ göçmeni bir Rum için
Anadolu’daki şehirler aynı hisleri uyandırıyor.”
Nilüfer Belediyesi’nin, mübadillerin geçmişinde trajik bir dönüm noktası olan bu tarihi
sürecin anılarını, Bursa’nın mübadil köylerinden biri olan Görükle’de kurduğu
“Mübadele Evi”nde yaşattığını belirten Başkan Erdem, Mübadele Evi’nin, bu trajik
süreci her yönüyle ele alarak toplumsal hafızayı günümüze taşıyan bir kültür mekanı
olduğunu belirtti.
Kendisinin de bir mübadil torunu olduğunu belirten Başkan Erdem şöyle devam etti:
“Geçmişimiz kimliğimizi belirliyor. Özellikle mübadil kökenli vatandaşlarımız için
‘mübadil’ kimliği hep bir gurur ve ayrıcalıktır. Ben de bir mübadil torunuyum ve bu
kimlik hepimizi, içinde biraz hüzün, biraz hasret, biraz sızı ve büyük bir onur
barındıran bir duyguda buluşturuyor. Bir mübadil torunu olarak sizleri bu etkinlikte
ağırlamaktan mutluluk duyuyorum.”
“Her iki yaka da büyük acılar çekti”
Rotary 2440 Bölge Federasyonu Mübadiller Komite Başkanı Serdar Dürüst de
mübadelede her iki yakanın da büyük acılar çektiğini belirterek “Mübadele her iki
tarafın da isteğiyle oldu, tek taraflı değil. Ancak kendi ülkenizde yabancısınız,
Yunanistan’a gidenler için de Türkiye’ye gelenler için de mübadele çok zor” diye
konuştu.
Açılış konuşmalarının ardından iki ayrı oturum düzenlendi. “Türkiye ve Yunanistan’da
Mübadele Tecrübesi ve Tarihi” başlıklı ilk oturumda İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden
Prof. Dr. Ayhan Aktar “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Diplomasi” başlıklı bir
sunum yaptı. Mübadelenin arka planına değinen Aktar, “Bu basit bir nüfus değişimi
değildi, iki ülkenin tarihinde önemli yer almıştır” dedi. Mübadele ile ilgili yaşanan
sürece, İsmet İnönü ile Venizelus’un bu konudaki görüşmelerine ilişkin çarpıcı
detaylara değinen Aktar, “İki taraf da ilk etapta nüfus değişimini telaffuz bile etmek
istemedi. Esas mesele mültecilerin kaderinin nasıl tecelli edeceğine karar vermekti”
dedi. Aktar, konuşmasında bugün BM mevzuatına göre mübadelenin teklif bile
edilemeyeceğine de dikkat çekti.
İlk oturumda Mersin Üniversitesi’nden Doç. Dr. Fahriye Emgili de, mübadelenin sosyal
ve ekonomik etkilerine değindi. Emgili “Mübadele Türkiye için ekonomik açıdan zarar,
siyasi açıdan kâr. Yunanistan için ise ekonomik açıdan kâr, siyasi açıdan zarar.
Türkiye’den Yunanistan’a gidenler meslek sahibiydiler ve orada bunu sürdürdüler.
Ancak Türkiye’ye gelenler mesleklerine göre doğru şekilde yerleştirilmedikleri için
uzun süre sıkıntı yaşadı, uyumda zorluklar çekti” değerlendirmesinde bulundu.
Mübadillerin yüzde 58’inin Marmara Bölgesi’ne yerleştirildiğini de ifade eden Emgili
sunumunda mübadillerin ve yakınlarının tanıklıklarından örnekler de verdi.
İstanbul Üniveristesi’nden Prof. Dr. Damla Demirözü de “Megali İdea’dan Felakete,
Göç’ten Lozan’a Yunanistan’da Söylemler” başlıklı bir sunum yaptı.
Söyleşi kapsamında düzenlenen ikinci oturumda da Bursa’da mübadele tarihi üzerine
sivil toplum ve yerel yönetim çalışmaları hakkında konuşuldu.
Nilüfer Belediyesi’nden tarihçi Eirini Kalogeropoulou Yalçın, Nilüfer Belediyesi’nin
başta Mübadele Evi olmak üzere mübadele ile ilgili çalışmaları hakkında bilgi verdi.
Bursa Lozan Mübadilleri Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Ali Korkut, Lozan
Mübadilleri Vakfı Mudanya Temsilciliği’nden Cumhur Aksan, araştırmacı Cüneyt
Pekman da çalışmalarına değindiler.
Söyleşiye Gaziantep’ten katılan Mehmet Söylemez de “Kayıp Vatan Türküleri: Nea
Kesaria’da Anadolu Belleği” isimli çalışması hakkında sunum yaptı. Yunanistan’da
yaptığı çalışma sonucunda 86 eser toparlayıp kaydettiğini belirten Söylemez, “Bu
anlamda Yunanistan’da çok ciddi bellek var” dedi.
İki oturumun ardından Rotary 2440 Bölge Guvernör Yardımcısı Murat Çağlar,
mübadele ruhuna katkıları nedeniyle Bayram Akıncı ve Emin Doğan Savaş’a teşekkür
plaketi verdi.
Nilüfer Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Nejla Aslan da söyleşiye katılan ve
katkıda bulunanlara plaket vererek teşekkür etti. Daha sonra katılımcılarla birlikte
Görükle’deki Mübadele Evi ziyaret edildi.
